ASO – Elektrik Dağıtım Scada Teknik Şartname

SCADA sistemi, Elektrik Dağıtım Şebekesi Yapım İşi İhalesi kapsamında tesis edilecek dağıtım ve trafo merkezlerini kapsamaktadır,

Teklif edilecek SCADA sistemi, kurulacak ve mevcut şebekenin tamamının iki katı büyüklüğündeki bir şebekeyi donanım ve yazılım olarak sorunsuz çalıştırabilecek kapasitede olacaktır. Bu nedenle istekliler, tekliflerini hazırlamadan önce mevcut şebekeyi inceleyip yeterli bilgi sahibi olacaklardır.

Kurulacak dağıtım merkezleri arasındaki enerji ring kabloları güzergâhı boyunca haberleşme için fiber optik kabloların çekimi, bu kabloların sonlandırılması ve ek paneli imalatı idare tarafından yapılacaktır. Röleler, analizör, sayaç RTU vs. ekipmanlarının birbiri ve dağıtım merkezinde bulunan ek paneli arasındaki kablolama işleri Etisan Enerji tarafından yerine getirilecektir. Bu kablolamaya ait bedeller ilgili AG-OG panosunun birim fiyatına dâhil olup ayrıca bedel ödenmeyecektir. Sistemin sorunsuz ve anahtar teslimi olarak çalışması için gerekli diğer switch, modem, güç kaynağı vs. ekipmanları Etisan Enerji tedarik edip devreye alacaktır. Bunlara ait bedeller teklif birim fiyat cetvelinde ilgili kalemden ödenecektir.

Kalite Belgeleri, Referanslar ve Standartlar

Sadece (DIN, ISO 9001, TSE) kalite standartlarına uygunluk belgesi olan isteklilerin teklifleri dikkate alınacaktır. Bu nedenle teklif sahipleri, tekliflerine ek olarak sahip oldukları kalite belgelerini sunacaklarıdır.

Teklif veren her firma, bugüne kadar yaptıkları enerji SCADA projelerine ait referans listelerini tekliflerine ek olarak vereceklerdir.

Projede kullanılacak ilgili panolar, TSE ve ISO belgeli üreticilerin olacaktır.

SCADA sisteminin aşağıda belirtilen IEC (Uluslararası Elektroteknik Komitesi) standartlarını sağlaması gerekmektedir.

  1. IEC 870: Tele kontrol donanım ve sistemleri
  2. IEC 870-5: Kısım 5: Kontrol Donanım ve sistemleri İletim Protokolleri

SCADA sisteminde kullanılacak olan RTU ünitelerinin aşağıda belirtilen IEC standartlarına ilişkin testlerden geçmiş olmaları gerekmektedir, teklif sahipleri tip test raporlarını tekliflerine ekleyeceklerdir.

Yalıtım testi:

IEC 870-2-1; 1989

IEC 255-5; 1977

Voltaj Testi:

IEC 870-2-1; 1989

IEC 255-5; 1977

1 MHz Parazitlenme Testi:

EN 61000-4-12; 1995

IEC 870-3; 1989

IEC 255-4; 1976

Geçişli Parazitlenme Boyutu testi:

EN 61000-4-4

Enerji oranı yüksek darbe testi:

EN 61000-4-5; 1995

IEC 1000-4-5; 1995

Yüksek frekans bağlantı iletimi:

EN 50082-2; 1995

EN 61000-4-6; 1996

IEC 1000-4-6;1996

Elektromanyetik alan testleri:

EN 50082-2; 1995

EN 61000-4-3; 1996

IEC 1000-4-3; 1996

Elektro-statik deşarj testleri:

EN 61000-4-2; 1995

IEC 1000-4-2; 1995

 

Kapasite ve Genişleyebilirlik

Teklif edilecek SCADA sistemi en az 20 yıl sorunsuz işletilebilir olacaktır. Beklenen bu ömrü boyunca donanım ve yazılım hem tadil edilebilir hem de genişleyebilir olacaktır. Sistemde kullanılacak ekipmanların (bilgisayar sistemleri hariç) 10 yıl boyunca yedek parçalarının temin edilebilir olması gerekmektedir.

Sistem İşletimi

Sistemin işletimi kolay ve güvenilir olacaktır. Mevcut sistem tasarımında yapılacak değişikliklerde programlama dillerine ve yüksek bilgisayar bilgisine ihtiyaç duyulmamalıdır. Şalt sahasının izlenmesi ve kontrolü operatör tarafından kolayca öğrenilebilmelidir. Kontrol merkezinde, operatör tarafından sahada oluşacak herhangi bir alarm veya hata bilgisi rahatça algılanabilmelidir. RTU‟lar, diz üstü bilgisayar ile kolaylıkla sahada parametrelendirilebilmelidir. Elektrik şebekesi genişlediği zaman, İdare personelleri SCADA sistemini de şebekeye uyumlu olarak genişletebilecek bilgi ve beceriye sahip olacaktır. Bunu temin etmek için gereken, eğitim, malzeme vs. türlü husus teklifin dahilinde olacaktır. Yapılacak işin sonunda SCADA sistemi saha ekipmanları açısından marka, işletim olarak imalatçı veya tedarikçiden bağımsız olacaktır. Bu husus kabul kriteridir.

 

SCADA Sistemi Genel Yapısı

 

Kurulacak SCADA sistemi aşağıdaki kapsamlardan oluşmaktadır;

 

1. Kontrol Merkezi: Kontrol Merkezi idare tarafından gösterilecek bir odaya kurulacaktır. Mobilya teşrifatı İdare tarafından yapılacaktır. Kontrol Merkezi kapsamında, gerekli ara ve/veya bağlantı ürünleri ile birlikte SCADA yazılımı (komple) ve kontrol merkezi donanım ürünleri (komple) tesis edilecektir. SCADA sistemi, iki iş istasyonuna sahip olacaktır. PC‟ler dışında kontrol merkezinde bir adet ağ yazıcısı bulunacak ve zaman senkronizasyonu için gerekli GPS donanımları tesis edilecektir. Yukarıda bahsedilen donanımlar haricinde istenen şebekenin izlenebilmesi için 1 adet projeksiyon cihazı ve perdesi duvara monte edilecektir.

Saha Ekipmanları: Sahada aşağıda belirtilen ekipmanlar Etisan Enerji firmalar tarafından temin edilip SCADA sistemine bağlanacaktır;

Elektrik şebekesinden veri aktarmak için elektrik dağıtım merkezlerine tesis edilecek Enerji RTU‟ları.

Her bir dağıtım merkezine tesis edilecek kalite kaydedicileri ve koruma röleleri,

Haberleşme ürünleri ve altyapısı,

Sistemin kusursuz çalışması için burada belirtilmeyen diğer ürünler. (Bu ürünler Etisan Enerji tarafından temin ve tesis edilecektir. Bu ürün ve hizmetlere ait bedeller, teklif birim fiyat cetvelinde belirtilen ürünlerin içinde olduğu kabul edilecek ve ayrıca herhangi bir ödeme yapılmayacaktır.)

Belirtilen bu saha ürünleri ile SCADA yazılımı aynı imalatçıya ait ürünler olması tercih edilecektir.

Kurulacak SCADA sisteminin kapsamında belirtilen bu ürünlerin tesis edilmesi ile sistem sorunsuz ve anahtar teslimi çalışacaktır.

 

İşin Kapsamı

İş, belirtilen SCADA ile gerekli haberleşme alt yapısının tasarımı, projelendirilmesi, temini, tesisi, testi, işletmeye alınması, nakliyesi, teslimi, garantisi, idare elemanlarının eğitimini kapsamaktadır. İşin sonunda anahtar teslimi ve çalışır vaziyette, istenilen tüm hususlar karşılanarak sistem teslim alınacaktır. Etisan Enerji işin başında sistemin (merkez ve sahanın ayrı ayrı) projelerini ve malzeme listelerini İdarenin onayına sunacaktır.

Eğitim

 

SCADA Sisteminin işletme ve bakımlarını kapsayan eğitim kursları Türkçe olarak verilecektir. Bu kapsam dâhilinde aşağıdaki konularda sınıf eğitimi verilecektir;

SCADA genel yapısı,

Haberleşme altyapısı,

SCADA yazılımı,

RTU‟lar yazılım ve Donanımları,

Kalite kaydedicileri,

Röleler,

Genel anlamda SCADA donanım ve yazılım bakımı

Yukarıdaki sınıf eğitimleri idare tarafından belirlenen personele verilecektir.

Sınıf eğitimleri dışında, idare personeline devreye alma süreci boyunca “iş başı” eğitimi verilecektir.

İleride şebekenin genişlemesi halinde ilave gelebilecek dağıtım ve trafo merkezleri, mevcut dağıtım merkezlerinde sisteme ilave olabilecek AG veya OG pano olması halinde; röle, enerji kaydedici vs. ekipmanın SCADA sistemine tanıtılması ve aktif çalışır hal kazandırılması için Etisan Enerji, idare personellerine gerekli eğitimi yeter düzeyde verecektir. Bu hususta, gerekli-yeterli donanım ve yazılım iş bu ihale konusu kapsamında temin ve teslim edilecektir. Bu hususun gerçekleşmesi için süre kısıtı yoktur.

Verilen bu eğitimlerin tamamı, kesin kabul işlemlerinin yapılacağı dönemde tekrar edilecektir.

 

SCADA SİSTEMİ YAZILIMI

Temel Sistem için Konsept ve Toplam Kapsam

 

Tesis edilecek SCADA yazılımı; modern, genişletilebilir, emniyetli ve gelecekte de kalıcı olabilecek bir yapıda olmalıdır. Böylece değişen şartlara ve ihtiyaçlara göre yenilenebilen bir işletme mümkün olacaktır.

SCADA sistemi devreye girdikten ve geçici kabul işlemleri yapılarak işletmeye alındıktan sonra, teminat ve garanti süresi boyunca, işletme halinde karşılaşılan ve ihtiyaç duyulan fonksiyonlar zamanında Etisan Enerji tarafından bedelsiz olarak hazırlanıp sisteme dahil edilecektir.

SCADA sistemi aşağıdaki donanım kapsamına sahip olacaktır. Disk ve Ram (geçici hafıza) kapasitesi % 100 yedek fazlası ile donatılacaktır.

Donanımlar, her seferinde, siparişe verildikleri günde amaca uygun ve piyasada bulunabilen en yeni teknolojiden seçilecektir. Kapasite ise ihtiyaca göre belirlenecektir. Donanımların siparişe verileceği tarih için idare ile mutabakat sağlanmalıdır. Mutabakatı alınmayan ürün reddedilebilir. Aşağıda donanımların asgari özellikleri verilmiştir. Etisan Enerjiden gerekmesi halinde, şartname kapsamı çerçevesinde daha üst donanım istenebilecektir.

Kontrol Merkezinde tesis edilecek SCADA sistemi aşağıdakileri kapsayacaktır;

  1. Merkezi bilgisayar sistemi -yedeklemeli çalışacak- (redundant system)
    1. 2 adet sunucu (server) bilgisayar (harici /dahili yedekleme cihazları ile beraber)
    2. 1 adet veri yedekleme (RAID) ünitesi (harici /dâhili yedekleme cihazları ile beraber)
    3. 2 adet Operatör Konsolu (iş istasyonu)
    4. 1 adet note book.
    5. 1 adet renkli Deskjet yazıcı (LAN‟ a uygun)
    6. SCADA yazılımı (komple)

Zaman Senkronizasyonu için GPS zaman sistemi

 

 

Veri Depolama Ünitesi Özellikleri (asgari istenen özellikler aşağıdaki gibidir) :

 

Harici veri depolama ünitesi server’a takılacak olan Fiberhostbus bağlantı kartları aracılığı ile serverlara iletişim kuracaktır.

Sabit Disk: 10 adet 600 GB ve 15k olacaktır.

Toplam Kapasite: 4.5 TB düşük olmayacaktır.

RAID Seviyesi: 0,1,5,6.

Erişim Zamanı : <4msn.

Toplam kapasite: 96 Tbyte desteklemelidir.

Aynı Veri Depolama ünitesine aşağıdaki Diskler takılacaktır.

Sabit Disk: 8 adet 1TB FATA. Toplam 8 TB olacaktır.

Yukarıda belirtilen tüm diskler sisteme takıldıktan sonra Veri Depolama ünitesi üzerinde en az 6 slot boş yer kalacaktır. İdare isterse ilerde sadece disk almak suretiyle genişleme sağlayabilecektir. Sisteme yeni diskler eklenmesi için lisans gerekmemeli, gerekiyor ise limitsiz kapasite için sağlanmalıdır.

Sistem üzerine takılan 600 gb 15k diskler veri depolama ihtiyacı için 1tb fata dsikler ise yedekleme ihtiyacı için kullanılacaktır.

Veri depolama sistemi ile sistemin yönetimini sağlayacak lisans limitsiz kapasite için sağlanacaktır.

Veri depolama sistemi üzerinde snap shot ile yedek alınmasını sağlayacak lisans limitsiz kapasite için sağlanacaktır.

Veri depolama sistemi üzerinde tanımlanan virtual diskler için kapasite artırımı ve azaltımını desteklemelidir.

Veri depolama sistemi ilerde alınması muhtemel aynı özelliklerde bir veri depolama ünitesine controller bazında senkron yada asenkron replikasyon yapabilme kapasitesine sahip olacak ve gerekli lisanslar limitsiz kapasite için sağlanacaktır.

Sistemlerle aynı üreticinin ürünü bir adet 42 u yüksekliğinde kabinet ve bu kabinet için gerekli yan kapaklar, kapama panelleri vs ile birlikte sağlanacaktır.

Kabinet için gerekli olan güç aynı sistem üreticisinin ürünü olan 2 adet 32 amp pdu ile yedekli olarak sağlayacaktır.

 

Sistemin Genişleyebilirliği

 

SCADA sistemi, bölgenin tamamının 2 katı büyüklüğünde bir şebeke için genişleyecek şekilde tasarlanıp teklif edilecektir.

SCADA Yazılımının Özellikli Temel Nitelikleri

 

SCADA sistemi için aşağıdaki temel nitelikler özellikle aranacaktır:

  1. Diğer sistemlerle standart protokoller (OPC, ODBC, vb.) üzerinden haberleşebilme yeteneği olmalıdır.
  2. Fonksiyon blokları değişik bilgisayarlara dağıtılacaktır.
  3. MS – Office ile işlevinin devamı gereken proses verilerinin (raporlama gibi) işlenebilmesi problemsiz bir şekilde mümkün olmalıdır.
  4. Donanım birbirine uygun -aynı marka- komponentlerden (donanım ve işletme sistemi) oluşmalıdır.
  5. Yazılımlar Windows/Unix platformu üzerinden çalışmalıdır.
  6. LAN üzerindeki haberleşme Ethernet (TCP/IP), 1000/100/10 Mbit bazında olmalıdır.
  7. WAN haberleşmesi İnternet / Intranet üzerinden yapılabilmelidir.
  8. Donanım değiştirmelerde, taşınabilirlik problemleri ile karşılaşmamak için, program yazılırken ilgili ISO/ANSI standartlarındaki diller kullanılacaktır.
  9. Sistemin emniyeti periyodik olarak ve sürekli sağlanmalıdır. Sistemin komple devre dışı kaldığı durumlarda yeniden açılma esnasında en son veriler korunmuş olmalıdır. Böylece operatörün veri girme kayıpları olmayacaktır. Sistem komple devre dışı kaldıktan sonra (örneğin enerji kesintisi nedeniyle) kendiliğinden yeniden açılmalı ve sağlıklı çalışması sağlanmalıdır.
  10. Veriler her halükarda korunmalıdır.
  11. Resim çizme konseptini serbestçe düzenleyebilmek üzere, yazılım, herhangi bir resim bilgisini (statik ve/veya dinamik tarzda) ekranda görüntüleyebilmeli ve ekrandan kaldırabilmelidir.
  12. Bakım çalışmalarını kolaylaştırmak üzere, sistem hata tanımlama fonksiyonları ile donatılmış olmalıdır.
  13. Optimal gerçek zamanlı yanıt ve performans için tasarımlanacak olan gerçek-zamanlı veri tabanı (RTDB), mantıksal bir yapıya ve referans sistemine sahip olacaktır. Oracle veri tabanı sistemi olmalıdır.
  14. SCADA sunucularında, üst seviyede yedekleme sürücüleri olmalıdır. Sistem, en az 2 takvim yılını kapsayacak şekilde tüm verileri üzerinde barındıracaktır. Her yılın sonunda, veriler yıllık olarak harici ortama taşınacak, istenildiğinde buradan raporlama yapılacaktır. Bu işlem sorumsuz çalışacaktır.
  15. En az 60.000 sinyali (saha bilgisini) işleyebilme, arşivleyebilme ve bu miktarda sinyal ile haberleşebilme imkânına sahip olmalıdır.
  16. Enerji RTU‟larına bağlantı IEC 60870-5-104 veya IEC 60870-5-101 haberleşme protokolleri üzerinden olacaktır.
  17. Diğer kontrol merkezleri ile uluslararası standartlar üzerinden haberleşebilmelidir.
  18. Sistem dizaynında, kumanda odası operatörlerine tüm sahalara etkin kumanda edebilmeleri için imkân tanıyacaktır.

SCADA – Fonksiyonları

 

Kurulacak olan Elektrik SCADA sistemi asgari aşağıdaki fonksiyonları içerecektir:

  1. OSB elektrik dağıtım sistemi içinde yer alan ve veri alınabilen tüm noktaları canlı olarak izlemek ve ölçülebilen tüm elektriksel değerleri kaydetmek, kaydedilen değerlere eksiksiz ve hatasız her şartta ulaşabilmek.
  2. Sahadaki teçhizatın (kesici, ayırıcı, DM kapısı vb.) durum bilgilerine erişmek (açık-kapalı, duruyor-çalışıyor gibi),
  3. Uzaktan kumanda edilebilir olan teçhizatı SCADA merkezinden kontrol ve kumanda etmek (açmak-kapatmak gibi),
  4. Önceden belirlenmiş sınır değerlerinin aşılması durumunda gerekli manevraların otomatik olarak yapılmasını temin etmek,
  5. 154
  6. Koruma rölelerinin parametrelerini uzaktan değiştirmek, arıza kayıtlarını otomatik olarak alıp, arşivlemek,
  7. Sahadaki teçhizatın durum değişikliklerini nedenleri ile birlikte SCADA merkezine aktarılması ve kayıt altına alınması,
  8. Ölçülen elektriksel değerlerin analizlerinin yapılabilmesi için çeşitli tablolar düzenlenmesi, grafik analizler yapılabilmesi,
  9. Olayların tarih ve zaman bilgisi ile kayıt altına alınması, sorgulandığında kolaylıkla verilere ulaşılması,
  10. OSB yerleşim planı üzerinden sistemin canlı olarak izlenmesi; örneğin her DM den beslenen abonelerin DM bazında renkli olarak izlenmesi, enerjisi kesik veya kesilenlerin farklı bir renkte gösterilmesi,
  11. Elektrik dağıtım sisteminin tek hat şeması üzerinden izlenmesi, tek hat şeması üzerinden manevraların yapılabilmesi,
  12. Ana tek hat şeması ve DM tek hat şeması üzerinden seçilen bazı elektriksel parametrelerin (akım, gerilim, güç, cos φ gibi) sürekli olarak okunması, teçhizatın konumlarının izlenmesi, kontrol ve kumanda edilmesi,
  13. Sistemde meydana gelen herhangi bir olay veya durum değişiminde kumanda odasında operatörün sesli ve görsel olarak uyarılması,
    1. Elektrik dağıtım merkezlerinde, bu proje kapsamı dahilinde yangın ihbar dedektörleri (puls çıkışlı) ve dağıtım merkezi kapı açık/kapalı bilgileri, redresör ve UPS alarmları gibi bilgiler de SCADA sistemine dahil edilecektir.

 

Grafik Arabirim

Şebeke diyagramları; elektrik şebekesi koordinatlarına refere edilmiş, tüm sistemin görüntüsünün bir alt kümesi şeklindeki görüntüler halinde sunabilecektir. Şebeke koordinatları, sistem elemanlarının iki boyutlu grafiksel temsilinden oluşacaktır. Şebeke koordinatları, operatörün üzerinde tek bir hareketi ile tüm şebekenin genel görünümünden tek bir nesneye kadar tanımlanmış herhangi bir ayrıntı düzeyinde, üzerinde mercekleşme (zoom) yapabildiği tüm sistemi kapsar.

Üzerinden şebeke koordinatlarına geçilen arabirim en az aşağıdaki olanaklara sahip olacaktır:

Çoklu pencere açma; kaydırma; gezdirme; ayıklama (decluttering); görüntü yönlendirme ve daha ileri düzeydeki ayrıntı katmanlarını gösterme ve tıklama yöntemiyle seçimi.

Şebeke koordinatları, ardışık düzeylerin kullanıcı tarafından tanımlanan ayrıntı seviyeleri artacak şekilde, en az 15 (on beş) düzlemin görevlendirilmesine imkan vermek üzere yapılandırılacaktır. Düzlemler arasında mercekleşme (zooming) yaparken en az bir düzey atlanması olanağı sağlanacaktır. Herhangi bir düzlemde cihaz kontrolü (kumandası) özelliğinin verilmesi mümkün olacaktır. Okunabilirliliğin ve diğer görüntü elemanlarıyla ilişkilerin korunması için, karakterler ve semboller otomatik olarak yeniden boyutlandırılacak veya alternatif olarak ilave temsil düzeyleri sağlanacaktır.

Elektrik tek hat diyagramlarının coğrafik ve şematik temsillerinden oluşan çoklu görüntülerinin elde edilmesini mümkün kılacaktır. Coğrafik temsillerde tek hat diyagramı, elemanların coğrafik harita üzerindeki fiziksel yerlerine uyacaktır.

Operatör pencere açabilecek, coğrafi ve şematik temsiller arasında geçiş yapabilecek ve değişik mercekleşme ve ayıklama düzeylerinde her ikisini de aynı anda görüntüleyebilecektir.

Her bir operatör bilgisayarına bir adet monitör bağlanacaktır.

Resimler ve listelerdeki yazı şekilleri standart Windows sistem yazılarına uymalıdır. Bu yazılar normal, kalın, italik gibi her yazı tarzına göre de tanımlanabilmelidir. Resimlerdeki yazı büyüklüğü 1 pt–127 pt arasında skala edilebilmelidir. Listelerdeki yazı büyüklüğü normal Windows yazı tarzı büyüklüğüne uyarlanmalıdır. Resimlerdeki yazılar 0–360° yönlenme ile yazılabilmelidir.

Grafik üzerinde büyütme (zoom) tuşuna basıldığında, tek-hat şema ile ilgili tüm detaylar ekranda gözükebilecektir.

SCADA sisteminin ekranlarından bir tanesi tüm Sanayi Bölgesinin tüm parsellerini gösterir bir tarzda dizayn edilecektir. Herhangi bir fiderin açması durumunda enerjisiz kalan parseller farklı bir renkte yanıp sönerek bu haritada gösterilecektir. Böylece operatörler hangi abonelerin enerjisiz kaldığını görebileceklerdir.

 

Görüntüler

Görüntünün sayfa formatı, düzeni ve rengi idare tarafından tanımlanacaktır. Bu hususta Etisan Enerji imalat öncesi onay alacaktır.

Tek-hat şeması üzerindeki tüm nesneler (kesici, hat, ayırıcı v.b.) enerjinin var/yok bilgisine göre farklı renklendirilerek görsel ayrım yapılması sağlanacaktır.

Her görüntü penceresi, ayrılmış veya beliren alanlarda aşağıdaki bilgileri içerecektir:

  1. Görüntü adı, erişim/oturum durumu
  2. Saat ve tarih
  3. Alındısı yapılmış alarmların mevcudiyetini göstermek için, her alarmın ağırlık sınıfı için ayrılmış alanlar.
  4. Elektrik şebekesinin “tek hat diyagramı”
  5. Olay filtreleri sonuçları dahil, Alarm özeti listeleri.
  6. Sistem olayları ve işletmeler günlüğü
  7. Raporlar
  8. Analog değerlerin trendleri
  9. Etiket listeleri
  10. Alarm/işaret engelleme listesi
  11. Elle güncelleştirilmiş analog ve konum noktalarının listesi
  12. Bilgisayar sistemi olaylar ve işlemler günlüğü
  13. SCADA sistemi konfigürasyonu yönetimi
  14. Veritabanı düzenleyicisi

 

Veri Modelinden Beklenenler

 

SCADA fonksiyonları için özel yazılım bilgisi gerektirmeyen, etkin veri girişi için teknoloji bazlı ve geniş grafik kullanıcı arayüzü talep edilecektir.

SCADA yazılımının, kullanılan nesneleri (örn. Kesici) kütüphanesinde hazır bulundurulması tercih edilecektir. Kütüphaneden nesne seçildiğinde, o nesne ile ilgili tüm mühendislik

bilgilerinin girileceği bir alan olmalı ve şebekenin güvenli ve doğru işletilebilmesi için tüm gereklilikler otomatik sağlanmalıdır.

SCADA sistemi ile primer şalt sistemi ekipmanlarına ait olması zaruri kilitlemeler birbirine mani olacak yapıda olmayacaktır. Sistem emniyeti ve SCADA‟nın güvenirlik ve hızı birbirini destekler yapıda olacaktır.

 

Veri Değişimlerinin Yönetimi

Veri Değişimleri Yöntemi ibaresinden, SCADA yazılımında yapılan tüm mühendislik çalışmaları (veri değiştirme, sisteme ilave, sistem bakımı vb.) düşünülmelidir. Veri değişimlerinin yönetimi aşağıda anlatıldığı gibi olmalıdır:

  1. Bir değişiklik talebi sırasında eş zamanlı olarak ancak bir kullanıcı çalışabilir. Bu husus sistemin ilgili bir kilitlemesi ile emniyete alınmalıdır.
  2. Veri değişikliklerinin aktive edilmesi, normal işletme çalışmasını etkilemeden gerçekleşmelidir.
  3. Bir aktive etme işlemi geri alınabilmelidir.
  4. Veri değiştirmek için bir kayıt dosyası tutulacaktır. Kayıt dosyası, veri değişikliklerinin durum, arıza bilgileri gibi durumlarını listelemelidir. Böylece operatör daha sonra veri değişikliliğin hangi durumlarda neden başarılı olmadığını anlayabilmelidir.
  5. Veriler hem direkt hem de başka bir ortamdan (excel, xml v.b.) içeri aktarılabilmelidir.
  6. Toplu veri aktarımı mümkün olmalıdır.
  7. Veri bankasının aktüel içeriğinden her istendiğinde rapor alınabilmelidir. İstenilen raporun alınamaması, sistemin kabul edilmemesi için yeter sebeptir.

 

Ölçü Değerleri İçin Gerçek Zamanlı Veri Değişimleri

Gerçek zamanlı veri değişimi yapılırken, kullanıcı tarafından asgari olarak aşağıdaki veriler tespit edilebilmeli, değiştirebilmeli ve düzenlenebilmelidir:

  1. Teknolojik tanımlamalar,
  2. Negatif ve pozitif ölçü işlemli karakteristik bilgiler,
  3. Ölçü değeri uyumu için tanıtıcı karakteristikler,
  4. Ölçü değeri bağlantıları
  5. Ölçü değer sınırları (sınır değerler)
  6. Aşırı değerler (limiti aşma halinde)
  7. Histerisiz alanları
  8. Arşiv düzenleme
  9. Gösterim tarzı
  10. Seçilen değerlerin düzenlenmesi ve birleştirilmesi
  11. Arşivleme ve arşiv tipleri
  12. Arşiv periyotları ve süreleri

 

Olay Listesi (İşletme Günlüğü)

İşletme günlüğü, içinde tüm işletmede cereyan eden olayların zaman akışına göre dokümantasyonunun yapıldığı üst seviyede bir listedir.

İstenilen değer girişi, teyitler, elle sonradan girişler, gibi kayıtlara ek olarak, işaretleme ve alarm listelerinde kaydedilen tüm kayıtlar da işlenecektir. Böylece, işletme günlüğü tüm işletmede cereyan eden olayların yer aldığı kendine has ve eksiksiz bir liste olacaktır.

İşletme günlüğünde, veri girişi ile tanımlanabilir, proses veya sistemin tüm bilgileri metin formunda ve zaman akışına göre gösterilir.

  1. İşletme günlüğünde, bir filtre üzerinden istenilen bilgilere erişilebilmelidir.
  2. İşletme günlüğü 1000-10.000 kayıt için tasarlanabilmelidir. Kayıtların düzenlenmesi kronolojik olarak zaman etiketine veya kayıtların alınış sırasına göre yapılabilmelidir.
  3. Liste arka planı, daha iyi bir okunabilirliği sağlamak için satır bazında değişebilecek tarzda şekillendirilmelidir.
  4. İşletme günlüğü içinde her satıra bir yorum notu getirilebilmelidir. Yorumlanmış satırlar metin satırının başında bir işaretle belirtilecektir.
  5. Bu notlar kullanıcı adı, yapılan kayıtın gün ve saatini içermelidir.
  6. Yorumların değiştirilmesinde orijinal yorum muhafaza edilmiş olmalıdır. Ayrıca değişikliği yapan kullanıcı adı, gün ve saat kaydı eklenmelidir.
  7. Alarm ihbarları işletme günlüğü içinde özel bir renkle görüntülendirilmelidir.
  8. Toplam veya filtre edilmiş liste içeriğinin basılabilmesi için listenin Excel formatında harici bir dosyaya ihracı mümkün olmalıdır.
  9. İşletme günlüğüne kayıt yapmaya paralel olarak ihbar arşivine (en az 50.000 ihbar için) kayıt yapılır.

İşaretleme Listesi

 

İşaretlemeler, SCADA ekranı üzerinde, kesici gibi istenilen herhangi bir nesne üzerine konulan uyarı mahiyetindeki fonksiyonlardır (örneğin; kumandaya kitleme, not bırakma vb.). Kayıtlar istasyon resminde bilgilerin yerleştirilmesine paralel olarak, ilgili listeye kaydedilmelidir.

Alarm Listesi

Proseste kendiliğinden oluşan olaylarda (alarmlarda), operatörlerin bu durum değişmelerine dikkatinin çekilmesi gerekir.

Anlamı ve önemine göre alarmlar sistem içerisinde kullanıcıya değişik renk ve seslerde gösterilebilmelidir. Durum değişmesi, kullanıcı tarafından teyit edilip görülene kadar alarm sayfasında görüntülenir, teyit edildikten sonra alarm arşivinde saklanmak üzere alarm listesinden kaybolur.

Kendiliğinden bir olay oluşmuşsa, bu durum aynı şekilde kendiliğinden oluşan bir olay olarak tanımlanır.

Değişiklikler akustik ve görsel göstergelerle sinyalize edileceklerdir. Kullanıcı kumandası ile, alarm listeleri ve grafik resimlerde detaylı gösterim seçilebilir ve teyit edilebilir. Bir ihbarın alarm verme tarzı veri yönetim sisteminde özellikli olarak tanımlanabilmelidir.

  1. Bir alarm, bir ihbarın gelişi ve/veya gidişinde türetilebilmelidir.
  2. Her alarma, o alarmın önemine göre öncelik verilebilmelidir.
  3. Alarm teyitleri, kullanıcı ismi ile işletme günlüğüne kaydedilecektir.
  4. Alarmlar, alarm listelerinde geliş ve gidişine bağlı olarak listelerde farklı renklerle renklendirilebilmelidir. Renk aynı zamanda teyit durumuna göre de ayarlanabilir olmalıdır.
  5. Yani alarm, bu alarmı oluşturan durum için parametrelenebilir bir zaman geçtikten sonra verilecektir. Eğer alarmı oluşturan durum bu süre içinde düzelirse, hiç bir alarm verilmeyecektir. Ancak, işletme günlüğü ve arşive alarm aktarılacak ve kaydedilecektir. Alarm geciktirme süresi kendine özel tarzda ayarlanabilmelidir.
  6. Alarm satırları aşağıdaki içerikle doldurulmalıdır.
  7. Gün ve saat (saat milisaniye hassasiyetinde)
  8. İstasyon, gerilim seviyesi, çıkış ismi
  9. Ek metin
  10. (Arıza, ikaz, ON/OFF, Geldi/Gitti, yükselt/düşür, artı/eksi, kademe konumu, son, vs.)
  11. Bilgiyi tanıma (burada ihbarın nedeni hakkında daha detaylı bilgiler yer alır, örneğin; prosesten geri ihbar, sınır değer ihlali, uzaktan ihbar edilmeyen veya uzaktan ihbar edilen öğelerin sonradan kaydı, dâhilen üretilen ihbarlar (komut yerine getirilmedi, geri ihbar gelmedi, yanlış değer bildirildi vs.)
  12. Kullanıcı adı
  13. Alarmlar bir alarm listesi içinde parametrelendirilebilir olmalı ve aşağıdaki alarm durumlarını göstermelidir:

– Gelen bir alarm teyit edilmemişse, renkli vurgulanmış metin olarak (A renginde)

– Devam eden bir alarm, fakat teyit edilmiş, renkli vurgulanmış metin olarak (B renginde)

– Giden bir alarm teyit edilmemişse, renkli vurgulanmış metin olarak (C renginde)

Cihaz Çalışma İndeksleri

 

Tüm şebekedeki kesicilerin açma-kapama sayıları sayılarak veri tabanında saklanacaktır. Cihazların, imalatçı tarafından önerilen maksimum çalışma sayısı aşılmadan, önceden belirlenen iki adet limit değeri her bir kesici için tanımlanacaktır. Birinci limit değerinin aşılması durumunda operatöre ilgili cihaz için bir uyarı alarmı, ikinci limit değerinin aşılması durumunda ise operatöre alarm ihbarı verilecektir.

Kullanım İşlemesi

 

Sahaya ait grafik resimlerinin üzerinde mouse tuşu ile proses nesnelerine (kesici vb.) yönelik operasyonlar yapılabilmelidir. Kullanım işlemesi fonksiyon bloğu aşağıdaki görevleri yüklenir:

  1. Uzaktan kumanda (örneğin; kesici kumandası)
  2. Elle üzerine yazma
  3. İşaretleme, not bırakma,
  4. Kilitleme kontrolleri
  5. Teyit etme
  6. Grafiksel görüntüleme

 

Kilitleme kontrolünde bir tespit yapılırsa, kumanda işlemine onay verilmemelidir. Komut, kullanıcı tarafından kilitlemeden çıkarılmadığı sürece yerine getirilemez. Kilitleme kontrolünde yapılan tespitler tek tek gösterilmelidir.

Kilitleme kurallarından geçen komutlar, kullanıcı adı ile işletme günlüğüne ve arşive kaydedilir.

Elle Güncelleme

 

Ölçü değerinin, haberleşme ortamında veya saha ekipmanında meydana gelen problemler yüzünden okunamaması durumunda, prosesi güncel halde tutabilmek için, ilgili proses durumunu elle güncellemek gerekir. Böyle durumlarda, tek-hat şema veya değişken tablosu üzerinden seçilen nesneler çağrılan menüler yardımı ile kolaylıkla elle güncellenebilmelidir. Bu şekilde işaretlenen, telemetre edilebilir bilgi tekrar sistem tarafından kabul edildiğinde, “elle güncelleme yapıldı” işareti otomatik olarak silinir.

Üzerinde operasyon yapılmak üzere seçilen bir kontrol noktası kontrol merkezinden “lokal” olarak işaretlendiğinde ve lokalde yapılan manevranın sonucunda kontrol merkezindeki işaretleme tekrar “uzak” konuma alındığında sistem otomatik olarak son durumu hissedecek ve kendini güncelleyecektir. İşaretleme “uzak” konuma alınmadığı sürece, sistem son duruma göre kendini güncellemeyecektir.

İşaretleme

 

Şebeke öğelerinin (örnek kesiciler) veya şebeke öğe gruplarının (örnek çıkışlar, baralar, kuplajlar) veya istasyon saha bilgilerinin düzenlenmeleri, grafik ekran üzerinde istenilen nesne seçilerek yapılabilmelidir.

İşaretlemeler, sahalardaki işletme öğelerinin özel durumları hakkında bilgilendirilmeleri için kullanılmalıdır (örn. notlar, ihbar engelleri, komut engelleri, vs.)

Resimlerde işaretlemelerin tanımlanması sembollerle öngörülecektir.

Aşağıdaki İşaretlemeler Talep Edilmektedir:

Dikkat etiketi:

Operatöre ilgili ekipmanın şüpheli olduğunu gösterir. Bu etiket aynı zamanda uzaktan kumanda için de bir kitleme koşuludur. Ekran resimleri üzerinde, ilgili nesnenin yanında „dikkat etiketinin atandığı şekillerle kullanıcıya gösterilmelidir.

Alarm Engeli, Komut Engeli :

Alarm engeli, tesisteki veya kısmi nakil hatlarındaki arızalarda veya bakım için yapılan testlerde, sahadaki değişikliklerin alarm listesine girmesini engellemek için konur. Böylece operatörün her sinyal değişikliğinde alarmı görmesine ve teyit etmesine gerek kalmaz. Fakat ilgili sinyale alarm engeli konmasına rağmen, sinyal şebeke diyagramlarında ve ihbar özet sayfasında güncellenmelidir.

Komut engeli konan saha ekipmanı, her türlü uzaktan kumandaya kilitlenmelidir. Kilitleme ile ilgili gerekli açıklamanın yapılabilmesi için operatöre yeterli giriş alanı bulunmalıdır.

Bu işaretlemeler; işletme öğeleri, çıkışlar, saha ve istasyonlar için konabilmelidir. Engellenen değişkenler resimde tasvir edilecektir. Girilen engellerin (alarm ve komut), veri noktalarının görüntülendiği tüm listelerde aynı anda operatöre bir işaretle gösterilmelidir.

Bloke etme:

Bir arıza nedeniyle sahadan yanlış geldiği bilinen sinyaller bloke edilerek, şebeke diyagramları üzerinde, alarm listelerinde ve veri tabanlarında güncellenmesi engellenmelidir.

Bloke edilen değişken elle güncellenmelidir.

Operatör Notu:

Her kullanıcı istediği donanım üzerine not bırakabilmeli, kaydedilen notları düzenleyebilmeli ve kullanıcının tanımlanması için bir kullanım işareti verilebilmelidir.

Genel Sorgulama

 

Kullanıcı ara yüzünden bir genel sorgulamanın harekete geçirilmesi mümkün olmalıdır. Bu işleme, gerektiğinde uzaktan kontrol bağlantısının incelenmesi ve RTU içerisindeki tüm bilgilerin kontrol merkezine aktarılması için ihtiyaç duyulur.

Kilitleme Kontrolü

 

Kilitleme kontrolü ile komut uygulamalarından önce uygunlukları yönünden kontrol edilecektir. Bu bütün komut uygulamaları için açtırmalarından bağımsız olarak geçerlidir.

Yönetim merkezi sisteminde uygulanacak kilitleme kontrolü, izin verilmeyen komut işlemlerini kullanım akışının en erken zamanında, açık metin ihbarı olarak gösterir. Kullanıcı bunun üzerine kumanda işlemini durdurabilir veya bu ihbara rağmen (kilidi çözerek) kilitlemesiz çalışmaya

devam edebilir. Hangi kilitlemelerin çözülebileceği, sistem yöneticisi tarafından önceden kararlaştırılmalıdır.

Raporlama

Arşivleme ve dokümantasyon için veri tabanındaki tüm verilerin (ör. ihbar ve ölçüm değerleri) bir yazıcıdan çıktısı alınabilmelidir. Raporlama, sistemin kurulduğu günden itibaren istenilen her an için güncel olmalıdır.

Önceden tanımlanan raporlar kullanıma müsait durumda sistemde saklanmalıdır.

Aşağıdaki dokümantasyonlar protokol olarak öngörüleceklerdir:

  1. İşletme protokolü (işletme günlüğü).
  2. Arıza protokolü (alarm ve sistem ihbar listeleri )
  3. Ortaya çıkarılan şalt sonuçlarının yazıcıdan çıktısının alınması
  4. Serbestçe tanımlanabilen ölçüm değerleri için raporlar
  5. Arşiv verilerinden protokoller (ihbarlar ve ölçü değerleri)
  6. Arıza frekansı (istatistik) için manuel raporlar (seçilen istasyon ve zaman için)
  7. Arıza süresi için manuel raporlar (seçilen istasyon ve zaman için)

Protokoller bir veya daha çok sayfadan teşkil edilmiş olabilmelidir. Yapısı, girilecek bilgi türüne bağlıdır.

Bir rapor sorgulamasının sonuçları Microsoft Excel içinde dosyalanabilmelidir.

Erişim Hakları

 

Erişim hakları ile kullanım hakkının güvenlik altına alınması şarttır.

Sistem bu nedenle aşağıdaki şartları yerine getirmelidir:

  1. Her kullanıcıya bir şifre verilir, giriş yapmak için kullanıcı adı belirtilir.
  2. Kullanıcı yerinden kayıt beyanı ve kayıt sildirme Windows-girme (Logon) vasıtası ile yürütülür.
  3. Kayıt beyanı ve kayıt sildirme, kullanıcı adı ile işletme günlüğüne işlenir.
  4. Bir kullanıcının değişik fonksiyonlara erişim hakkı istisnasız sistem yöneticisi tarafından verilebilecektir. Kullanıcının ancak kendisine izin verilen fonksiyonlar için erişim hakkı vardır.
  5. Girme işlemi “Logon” yapıldıktan sonra erişim haklarının ve böylece başvuruda bulunan kullanıcının kullanım yetkisi aktif olmalıdır.
  6. Operatörün kendi şahsi şifresini değiştirme hakkı olmalıdır.
  7. Aynı çalışma mahallinde bir başka kullanıcının ”Logon” işlemi daha önceki kullanıcının sonlandırma ”Logoff ” işlemi üzerine yapılmalıdır.
  8. “Logoff” işleminden sonra tüm kullanım yetkileri kaldırılmalıdır. Kullanım yüzeyi sonlandırılacak ve bir daha “Login” işlemi yapılıncaya kadar faydalanılmayacaktır.
  9. Yetki sahalarının ayarlanması için aşağıdaki gibi alt bölümlemenin yapılabilmesi talep edilecektir:
  10. Kumanda için
  11. İşletmeye müdahaleye yönelik yönetme için (resim seçimi, sonradan manuel kayıtlar yapmak, işaretlemek, teyit etmek )
  12. Veri girmek için
  13. Sistem yönetimi ve teşhis için

Arşivleme

İşletme yönetiminin aşağıdaki belirli görevleri için geçmişte cereyan eden olayları bilmesi gerekmektedir:

  1. Teşhis
  2. Statik değerlendirmeler
  3. Bakım ve Revizyon

Arşivlemenin görevi süreç bilgilerini uzun bir süre için saklamak ve onları daha sonra değerlendirilebilmeleri için kullanıma müsait olarak hazır bulundurmaktır.

Tüm önemli süreç bilgileri (ihbarlar ve ölçü değerleri) arşivlenebilmelidir. Hangi verilerin (ihbarlar, komutlar veya ölçü değerleri) arşivleneceği, veri yönetim sistemi (Data management system) tarafından tanımlanabilmelidir. Bu hususta idare ile müsaadeli ve onaylı çalışılacaktır.

Arşiv sistemi üzerinden arşivdeki verilerin gösterilebileceği ve değiştirilebileceği bir kullanıcı arayüzü bulundurmalıdır.

Arşiv, ilgili bir veri bankasında yönetilmelidir.

Ölçü Değerleri

 

Veri yönetim sistemi üzerinden nasıl bir değerin arşivleneceği tanımlanmış olmalıdır.

  1. Arşiv sistemi gerçekten fiziki olarak düzenlenen ham değerleri, baz değerleri, ve türetilen değerleri birbirinden ayırmalıdır. Türetilen değerler, erişildiğinde, kendiliğinden baz değerlerden oluşturulacaktır.
  2. Aşağıdaki hesaplar arşivlenen verilerin analizi için mümkün olmalıdır:
  3. Maksimum değerler
  4. Minimum değerler
  5. Ortalama değerler
  6. Aşağıdaki zaman aralıkları kullanım için hazır bulunmalıdır:
  7. Saat
  8. Gün (00 dan saat 24‟e kadar)
  9. Ay
  10. Yıl (01.01 –31.12 )
  11. Sistemin yeniden yol alması sırasında hiç bir arşiv değeri kaybolmamalıdır.
  12. Harici hafıza biriminde bellek kapasitesi gözetim altında tutulacaktır. Bellekte yeteri kadar hafıza imkânı yok ise, bir alarm verilecektir.

İşletme Olayları

 

Aşağıdaki gibi işletme olayları;

  1. Durum ihbarları, durum değişiklikleri
  2. Arızalar
  3. Uyarılar
  4. Sistem ihbarları
  5. Komutlar, işaretlemeler, sonradan manuel kayıtlar v.s. oluştuğu anda kendiliğinden arşivlenmelidirler.

 

Arşivlerin Emniyeti ve Yeniden Yapımı

 

Arşiv sistemi arşiv verilerini, işletmeye bağlantılı olmayan çevrim dışı “offline” bellek ortamında muhafaza etmeye ve ihtiyaç halinde değerlendirmeyi yeniden işleme koymağa imkan tanımalıdır.

Güvenlik sistemi bu nedenle aşağıdaki imkânları sağlamalıdır:

  1. Arşiv verileri Çevrim içi arşivden harici bir dosyaya atılabilmelidir (xls. xml. txt gibi)
  2. Export dönüşümlü olarak günde bir kere uygulanabilmelidir
  3. Offline ortamında muhafaza edilen dosyaların dosya sistemine kaydı mümkün olmalıdır.
  4. Tekrar kaydedilen arşiv verilerinin ne kadar uzun bir sürede çevrim içi çalışmada müsait olacakları tanımlanabilmelidir.

Arşiv Kullanımı

 

Veriler, arşiv sisteminin kullanıcı ara yüzü üzerinden, basitçe sorgulanabilmeli ve tablo formunda gösterilebilmelidir. Değişik filtre kriterleri “and”/“or” ile bağlantılı olması mümkün olmalıdır.

Filtre tanımları, kullanımının devamı için belleğe alınabilmeli ve tekrar çağrılabilmelidir. Arşivden daha başka değerlendirmeleri rapor imkânları ile bir araya getirilebilmelidir.

Eğriler (Trend)

Ölçüm değerleri için güçlü bir trend yazılımı talep edilmektedir. Hem aktüel hem de arşivlenmiş değerlerin grafik bir yapıda gösterilebilmeleri gerekir. Trend penceresinde en az 8 eğri

gösterilebilmelidir. Trend penceresinde gösterilecek değerler, zaman sahası, şekil verme vs. açısından düzenlenmesi, kullanıcı tarafından basit bir diyalogla tanımlanabilmelidir.

Bir defa tanımlanan trend penceresi sistemde kaydedilmeli ve her zaman basitçe tekrar çağrılabilmelidir.

Aktüel ölçü değerleri ve arşiv değerleri, zamana bağlı eğri akışı olarak yazıcıdan çıktısı alınabilmelidir.

Trend yazılımı en az aşağıdaki imkânlardan yararlanmaya olanak sağlamalıdır:

  1. Değer akışları (zamana bağlı fonksiyon olarak)
  2. Pasta grafiği
  3. Kiriş grafiği
  4. Aktüel değerlerin serbestçe seçimi, örneğin; trend göstergeleri (yazıcı cihazı fonksiyonu)

Arşiv değerlerinin serbestçe seçimi, örneğin; geçmişe bakış

Kalite İle İlgili Karakteristik Özellikler

 

Operatör, disk üzerinde herhangi bir dosya kopyalama, taşıma, silme vs. işlemlerine gerek duymaksızın tamamen program ara yüzü aracılığı ile en az 2 (iki) yıllık arşiv, raporlama ve grafik bilgisine ulaşabilmelidir. Bu arşiv, raporlama veya grafik bilgilerine sorgulama komutu verildikten sonra en geç 15 saniye içinde erişilecektir.

Reaksiyon Süreleri

Aşağıda, normal işletme ve ihbar halinde, sistemin talep edilen reaksiyon süreleri izah edilmektedir.

1.Resim Gösterilme Süreleri < 1Sn.

SCADA ekranlarından resim seçme işleminden sonra şebeke tek hat diyagramı, tali şebeke ve istasyon resimlerinin tam olarak (arka plan resmi ve tüm değişkenler dahil) gösterilmesi

2.Resimlerin Aktüelleştirilmesi

Veri paketi tam ve kusursuz olarak, sahada oluştuğu andan itibaren, seçilen resimde bir ihbarın güncelleştirilmesi < 1 Sn.

Topolojik değişkenli bir durumla ilgili ihbar veri paketinin ulaşmasından itibaren seçilen resimde topoloji renginin değişmesi < 1 Sn.

3.Komut Uygulaması < 1 Sn.

İşlem yaptırma butonuna basıldıktan sonra bir uzaktan kumanda komutunun yerine getirilmesi ve komut sonucunun yerine getirildiğinin teyidinin ekran üzerinde görülmesi

İhbar Kümesi

 

Baz olarak aşağıdaki planlama metodu ile görevler gerçekleştirilmelidir.

1. 100 Ölçü değerinin sahada kayda değer olarak değişmesi.

Sistemin en fazla 5 saniye içinde değişen tüm değerleri güncellemesi gerekmektedir. Bu süre içinde en az 4 istasyon resmi, günlük işletme kayıt defteri ve uyarı ihbar listesi her kontrol noktasından seçilebilmelidir. Bir komut verilmesi 1 saniyeden daha uzun sürmemelidir.

2. Sistem Yüklenmesi

100 ihbar/saniyelik sürekli bir sistem yüklenmesi sistemin çökmesine neden olmamalıdır.

Sistem, sürekli olarak 10 dakikalık bir süre içinde gelen en az 2500 ihbarın ara depolanması için seçilecektir.

3. Enerji yönetim sisteminden aşağıdaki süreler talepler edilecektir:

Duruştan sonra yol alma (çalışmakta olan işletme sisteminde) < 2 Dak.

İşletme sisteminin devreye girmesi (yol alması) < 3 Dak.

Bilgisayarın transfer anahtarlaması. Yedek sistemden Master sisteme geçiş < 5 sn.

ENERJİ SCADA’sı VERİ TOPLAMA ÜNİTELERİ (RTU)

Genel

Elektrik SCADA‟sı için aşağıda tariflenen veri toplama üniteleri yani RTU‟lar kullanılacaktır.

Teklif edilen RTU üniteleri, elektrik şebekesindeki koruma röleleri ve kalite kaydedicileri gibi saha elemanları ile haberleşmelidir. Koruma rölelerinden alınacak veriler haricinde ihtiyaç duyulabilecek diğer veriler için RTU‟ların dijital ve analog giriş modülleri kullanılabilinir. SCADA yazılımı için gerekli her türlü veri bu koruma röleleri üzerinden alınacaktır.

Etisan Enerji, 1 adet RTU kullanarak SCADA sistemini tesis edecektir.

RTU’lardan Beklenen Özellikler

 

Dağıtım ve trafo merkezlerine konulacak RTU‟ların merkezdeki SCADA sistemiyle haberleşmesi için uluslararası standartlar sağlanmalıdır. Talep edilen protokoller aşağıdaki gibidir:

IEC 60870-5-101

IEC 60870-5-104

RTU‟ların koruma röleleri ile haberleşmesi, IEC 60870-5-103 protokolü üzerinden olacaktır.

Sistem Güvenirliği

 

Mikro-işlemci bazlı RTU‟ların tüm modülleri kendini izleme özelliğine sahip olacaktır. Modüller üzerinde oluşacak herhangi bir hata kaçırılmamalı ve bu hatadan dolayı sistem herhangi bir şekilde etkilenmemelidir. Bu nedenle RTU„lar aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır:

Modüllerin gerçek zaman izlemesi

Seri bağlantıların izlemesi

Hafıza testleri

Normal olmayan program hatalarının ihbarı

RTU kalkış anı ve arka planda sürekli HW kontrol testleri

Enerjinin gitmesi halinde konfigürasyon veya arşiv bilgilerinde bir kayıp söz konusu olmamalıdır. Enerjinin tekrar gelmesi halinde sistem kendini otomatik çalıştırabilmelidir.

Sistem emniyetine özel bir önem verilmelidir. Özellikle, aşağıda belirtilen durumlarda yanlış çıkışlar veya hatalı işletimlere imkan verilmeyecektir;

  1. Tek komponent veya modül arızası
  2. Güç kaynağında anahtarlama dalgalanmaları veya tekrarlı aç/kapa anahtarlaması
  3. Aşırı işletme şartlarında veya gürültülü tele-kontrol linkleri üzerinde çalışma
  4. Başlangıç açılışında veya arıza sonrasında yeniden devreye girme
  5. Yedek ekipmana aktarıldığı zaman
  6. Ekipmanın koruyucu veya düzeltici bakımı esnasında veya başlıca takmalı modülün kaldırılması veya değiştirilmesi test edilirken,
  7. Yazılımın geliştirilmesi, hatadan ayıklanması, entegrasyonu veya testi ile birlikte,
  8. Donanımı tadil ederken, genişletirken, ilave veya test yaparken.

Enerjinin gitmesi halinde konfigürasyon veya arşiv bilgilerinde bir kayıp söz konusu olmamalıdır. Enerjinin tekrar gelmesi halinde sistem kendini otomatik çalıştırabilmelidir ve bunun için pile ihtiyaç duymamalıdır.

Sahaya bir komut gönderildiği taktirde RTU bu komutun yerine getirilmesinde bir sakınca olmadığını kontrol etmeli, komutu yerine getirmekte sakınca varsa komutu iptal etmelidir.

Bakım ve Onarım

 

Ana RTU ünitesi ve sahadaki mikro-işlemci bazlı cihazlardaki modüller onarım süresinin kısalması ve kolaylık açısından anında takılabilir çıkarılabilir özellikte olmalıdırlar. Sistemin enerjisi kesilmeden arızalı modüller (I/O kartları gibi) kısa bir zaman dahilinde değiştirilebilmelidirler. Arıza anında, vakit kaybetmeden devreye girebilmeleri için, yedek işlemci modülleri sisteme entegre edilmeden önce programlanabilir olmalılar. Her hangi bir sinyal modülünün çalışan bir sistemden çıkartılması durumunda, sistem bu durumdan hiç etkilenmeden çalışmaya devam etmelidir.

Bakım veya onarım esnasında hatalı manevraları önlemek için istenildiği taktirde işlem yapılacak RTU sadece izleme moduna alınabilir olmalı ve bu modda kontrol merkezinden kumanda işlemleri devre dışı olmalıdır.

 

RTU’ların İzolasyon Seviyesi

 

Mikro-işlemci bazlı RTU üniteleri yüksek gerilim ve orta gerilim istasyonlarında bulunduklarından dolayı elektromanyetik etkileşimlerden etkilenmemeleri için gerekli özelliğe sahip olmalıdırlar. Bu nedenden dolayı, tüm RTU modülleri (haberleşme, güç kaynağı ve CPU dahil) IEC 255-6 uyarınca 2 kV izolasyona sahip olmalı ve bu izolasyon seviyesine sahip olabilmek için harici ekipmanlar (harici minyatür röleler veya özel klemensler) kullanılmamalıdır.

Elektromanyetik girişimden, toprak potansiyel farkından ve çeşitli gürültülerden kaynaklanabilecek bozulmalara karşı sinyal iletimleri güvenli bir şekilde sistem tarafından kontrol edilmelidir. Yapılacak çalışma raporlanacaktır.

RTU panoları

RTU panoları, bir standart olan 19“ sistemine göre dizayn edilmesi gerekmektedir. Böylelikle modül taşıyıcıları ek bir parça kullanılmadan panonun içersine monte edilecektir. Pano boyutu AG pano boyutu ile aynı olacaktır.

Panonun içersinde olacak RTU„ların manyetik alanlardan etkilenmesi önlenecek şekilde tasarım yapılacaktır.

Sahada toplanacak sinyaller RTU‟nun sinyal kartlarına, RTU panosu içersinde bulunacak klemensler üzerinden bağlanacaktır. Klemensler ayırma tipli olacak, böylece klemensin üzerindeki bıçağın açılmasıyla ilgili sinyalin ekipmanı ile RTU birbirinden izole edilecektir.

Tüm bağlantılar, RTU‟nun önünden yapılacak olup, RTU‟nun tüm parçalarına ön yüzeyden ulaşılabilinmelidir.

RTU ünitesinin ilerideki genişleyebilme kapasitesi düşünülerek, pano içersinde kullanılan, klemens, kablo kanalı, otomatlar vb. malzemeler kullanılmaya hazır yedek olarak bırakılacaktır.

 

RTU Ünitesi Modülleri

Modül taşıyıcısı

Etisan Enerjinin teklif edeceği RTU‟lar ihtiyaçlar dâhilindeki sinyal modülleriyle donatılmış olacaktır. Modüller pano içerisinde tesis edilmiş modül taşıyıcısına takılacaktır. Modül taşıyıcısı hem modüllerin mekaniksel bağlantılarını sağlayabileceği gibi yardımcı gerilim beslemeleri ve modüllerin kendi aralarındaki haberleşmeyi sağlamak için kullanılacaktır. Bu amaçla birbirinden farklı modüller aynı tip modül taşıyıcısına takılıyor olmalıdır. Modül taşıyıcılarına en az 8 adet modül takılabilecektir.

Modüller

 

RTU cihazı, üstlendiği görevlere göre farklı modüllerden oluşmalıdır. Bunlar merkezi işlem birimi, haberleşme birimleri ve sinyal modüllerinden oluşabileceği gibi bunlarla sınırlı değildir.

Aynı modül taşıyıcısına bağlı modüller aralarındaki haberleşmeyi modül taşıyıcısının üzerinde bulunan kanallar üzerinden yapacaklardır. Bu sayede ek bir harici kabloya gerek kalmayacaktır. Modüller üzerinde kendi arızalarını ve mevcut durumlarını belli eden LED‟ler bulunacaktır. Böylece RTU‟nun o anki durumu gözlenebilecektir. Bunun yanı sıra modüllerde oluşabilecek hatalar ve arızalar üst sisteme anında gönderilecektir.

RTU sistemi aşağıda sıralanan haberleşme kanallarına sahip olmalıdır:

  1. Uzak kontrol birimi (Telekontrol)
  2. Diğer Otomasyon sistemleri ve diğer RTU‟ lar
  3. Saha cihazları (RS 485 ve Fiber optik)
  4. Kontrol ve İzleme Merkezi
  5. Data arşivlenmesi için PC
  6. Test, parametreleme ve arıza analizi için PC

RTU güç modülü:

 

RTU güç kaynakları modül taşıyıcısı üzerine monte edilir olmalıdır. Giriş gerilimleri izolasyonlu olmalıdır. Çıkışları ise kısa devreye karşı korunmuş olmalıdır. Güç kaynaklarının beslemeleri 110V DC veya 48 V DC olabilmelidir. Besleme geriliminin %20 artması veya düşmesi durumunda dahi sistem güvenli bir şekilde çalışabilmelidir. Mevcut dağıtım merkezlerindeki kumanda gerilimi 110V DC‟dir. Etisan Enerji firmalar farklı gerilim seviyesinde çalışmak isterse, gerekli akü-redresör grubunu kendileri temin edeceklerdir.

RTU ünitesinde kullanılacak güç modülleri 2 kV izolasyona sahip olmaları gerekmektedir.

RTU’dan Beklenen Fonksiyonel Özellikler

 

Her giriş modülü, gelen sinyallere 1msn‟lik bir hassasiyetle zaman etiketlemesi yapabilmelidir. İstenen sinyaller zaman etiketi olmadan da üst sisteme gönderilebilmelidir.

Haberleşme hatlarını fazla meşgul etmemek için üst sisteme sinyaller sadece değiştiklerinde gönderilmelidirler.

Her hangi bir sinyalin sinyal olarak algılanması için nominal geriliminin %80‟e ulaşmış ve en az 1ms boyunca nominal geriliminin %80‟nin de kalmış olması gerekmektedir. 1ms‟lik süre ayarlanabilir olmalıdır.

Salınan girişler maskelenecektir. Kısa süreli aralıklarla gelen sinyallerin maskelenme imkanı olacaktır (chatter blocking). Eğer herhangi bir sinyal, belirlenebilen bir zaman aralığında, belirlenebilir bir sayıdan daha fazla oluşmuş ise, bu sinyal maskelenmelidir. Maskelenen bu sinyal, belirlenebilir bir süre boyunca kontrol edilmeli ve normale dönmüş ise üst sisteme gönderilmelidir.

Sinyal Listeleri

 

RTU sistemi verileri SCADA yazılımına çeşitli listelerde tanımlanmış olan yapılarda göndermelidir. Sahadan alınacak verilerin her biri, bu listelerde tanımlanabilir olmalıdır. Bu listelere örnek olarak aşağıdakiler verilebilinir:

Spontane veri listeleri: Bu tür listelerde yer alan sinyaller, SCADA yazılımının ilgili RTU‟yu sorgulamasını beklemeden oluştukları an SCADA yazılımına gönderilir. Birbirinden farklı öncelik sıralarına sahip Spontane listeler olabilir. Bu listeler öncelik sıralarına göre tanımlanabilir olmalıdır. Aynı anda meydana gelen iki olaydan hangisi daha öncelikli listede yer alıyorsa, meydana gelen sinyal diğerine göre öncelikli olarak gönderilmelidir. Spontane listelerde yer alan sinyaller, zaman etiketli ve zaman etiketsiz olarak SCADA yazılımına gönderilmelidir. Aynı sinyal hem zaman etiketsiz hem de zaman etiketli olarak SCADA yazılımına gönderilmelidir. Aynı anda birden çok verinin gönderilmesi durumunda veya analog değerlerin çok sık değişmesi yüzünden, haberleşme hatlarında var olabilecek aşırı yoğunluk nedeni ile bazı sinyaller SCADA yazılımına öncelikli olarak zaman etiketsiz olarak gönderilecek ve haberleşme hatlarındaki yoğunluğun azalmasını müteakiben ilgili sinyallerin zaman etiketleri de gönderilecektir.

Operatör kontrollü veri listeleri: RTU sistemi içerisinde operatör kontrollü veri listeleri bulunmalıdır. Bu listelerde var olan sinyaller, operatör tarafından istenildiğinde SCADA yazılımına aktarılmalıdır. Bu listede var olan sinyaller aynı zamanda spontane ve diğer listlerde de var olabilmelidir. Bu listelerin amacı, operatörlerin o anda RTU içerisinde depolanan (bu listelerde depolanan) verileri SCADA yazılımına aktarmaları içindir.

Tetiklemeli veri listeleri: Öncelik sıralarının diğer sinyallere göre düşük olan veriler, diğer sinyallerin SCADA yazılımına gönderilmesi yüzünden bazen çok geç gönderilebilmektedir. Bunu engellemek için bu listeler kullanıla bilinir. Bu listelerde biriken sinyallerin adedi, parametrelenen değere ulaştığında bu listenin öncelik sırası kendiliğinden artar ve bu listedeki veriler gönderilir. Verilerin gönderilmesinin ardından, bu listenin öncelik sırası diğer listelerin arkasında kalmalıdır.

Zaman Senkronizasyonu

 

SCADA sistemin zaman senkronizasyonu GPS vasıtası ile sağlanacaktır. GPS sistemi SCADA sunucusuna bağlanacak ve SCADA yazılımı tarafından RTU‟lara gönderilecektir. Benzer şekilde RTU‟lar tarafından alınan zaman bilgisi de koruma rölelerine gönderilecektir. Böylelikle tüm sistemin zaman senkronizasyonu sağlanacak ve sistemdeki zaman senkronizasyonu 1ms‟den fazla olmayacaktır. Bu husus ayrıca raporlanacaktır.

 

TESTLER

Teklif edilen SCADA Sistemi anahtar teslimi olarak fiyatlandırılacaktır. Toplam teklif fiyatının içerisine devreye alma hizmetleri ile Fabrika, Saha Kabul Testleri ve varsa bu şartnamede belirtilmeyen hususlar da dahil olacaktır.

Fabrika Kabul Testleri

 

Fabrika Kabul testleri, bu proje kapsamındaki teçhizat ve/veya alt sistemler üzerinde yapılacaktır. Proje programına göre fabrika kabul testlerinin resmi tarihi 1 ay öncesinden idareye bildirilecektir.

Fabrika kabul testlerinde alınacak sistemler test edilecektir Bu sistemler olabildiğince bütün halde test edilecek, bunun mümkün olmadığı durumlarda ise sistemler sıra ile test edilecektir. Ancak sıra ile test edilecek sistemlerin düzgün ve eksiksiz bir şekilde çalıştırılması Etisan Enerjinin sorumluluğundadır.

Fabrika kabul testleri kapsamında aşağıdaki sistemler test edilecektir;

  1. SCADA yazılımı
  2. Elektrik şebekesi için kullanılacak RTU‟lar

Bütün test yöntemi ve usulleri tam olarak tanımlanmış, dosyalanmış ve testlerden 1 ay önce idareye gönderilmiş ve testler başlamadan 2 hafta önce idare tarafından onaylanmış olmalıdır.

Testlerdeki arızalar aşağıdaki gibi sınıflandırılacaktır:

Basit arızalar: Belirlenmesi durumunda testler devam edecek, teslimden önce düzeltilecek ve sahada kontrol edilecektir.

Büyük Arızalar: Belirlenmesi durumunda testler devam edecek, arıza giderilecek ve fabrikada derhal kontrol edilecektir.

Testlerin başarı ile tamamlanmasını müteakip idarenin vereceği sevk izni ile teçhizatın sahaya sevk

Fabrika kabul testleri için gerekli tüm harcamalar (test masrafları ve konaklamalar) Etisan Enerji firmalar tarafından karşılanacaktır. Fabrika kabul testleri için idare tarafından yeteri sayıda personel görevlendirilecektir.

 

 

Saha Kabul Testleri

 

Bütün alt sistemlerin her bir ünitesinin ve her birinin montajının tamamlanmasından sonra Saha Kabul Testleri her bir iş kalemi için ayrı ayrı yapılacaktır. Bütün test ve yöntemi ve usulleri tam olarak tanımlanmış, dosyalanmış ve testlerden 1 ay önce idareye gönderilmiş ve testler başlamadan 2 hafta önce idare tarafından onaylanmış olmalıdır.

Saha Kabul Testleri idare ve Etisan Enerji firmanın katılımı ile gerçekleştirilecektir. Gerekli tüm test cihazları Etisan Enerji firma tarafından temin edilecektir.

Tüm saha ve fonksiyon testlerini içeren işler Sözleşme ve şartnamelere göre tamamlandığında, işlerin şartnameyi sağlar bulunması halinde, beraberce, o iş kalemi için bir “Saha Kabul Tutanağı” imzalanacaktır.

Geçici Kabul Testi

 

Saha Kabul Testlerinin tamamlanmasını takiben Geçici Kabul Testi yapılacaktır.

Kesin Kabul

 

Geçici kabulün akabinde başlayacak 2 yıllık garanti süresi sonunda, Etisan Enerji kesin kabul talebinde bulunacaktır. Kesin kabul‟de tespit edilen her türlü arıza, eksiklik ve hata bile bedel Etisan Enerji tarafından karşılanacaktır. Bu esnada tekrar arızalanan ekipmanlar Etisan Enerji tarafından değiştirilecek ve tekrar 2 yıllık garanti verilecektir.